Recensie Dick Swaab: Wij zijn ons brein

swaab1Eind oktober verscheen mijn recensie van ‘Wij zijn ons brein’ van Dick Swaab in het (laatste) Katern van het Nederlands Dagblad. Het staat volgens mij niet online (het ND, inclusief de site, is vorige week gerestyled en over drie weken is de site alleen nog tegen betaling te zien), dus zet ik het stuk ook even hier neer.

Dick Swaab: Wij zijn ons brein. Van baarmoeder tot Alzheimer. Uitg Contact, 2010, 480 blz, €24,95

Door René Fransen

Hoe dun kan een dik boek zijn? En hoe merkwaardig simplistisch kan een gelauwerde geleerde redeneren? Dat zijn de vragen die oprijzen na lezing van het boek ‘Wij zijn ons brein’ van de vermaarde Nederlandse hersenonderzoeker Dick Swaab. Met zijn meer dan veertig dienstjaren heeft Swaab, die vorig jaar afscheid nam als hoogleraar neurobiologie aan de Universiteit van Amsterdam, heel wat wetenschappelijke doorbraken op zijn rekening staan.

Niet de minste was het opzetten van de Nederlandse Hersenbank. Om meer te begrijpen van ziekten als Alzheimer, is het nodig voldoende hersenmateriaal te hebben van patiënten en gezonde ouderen. In de vroege fase van zijn carrière merkte Swaab hoe lastig dat was, dus begon hij de ‘Hersenbank’, waaraan mensen hun brein – of stukjes daarvan – kunnen doneren na hun overlijden. Het resultaat is een unieke en voor de wetenschap zeer kostbare verzameling.
Swaab heeft ook baanbrekend onderzoek verricht op het terrein van seksuele geaardheid. Hij toonde verschillen aan tussen mannelijke en vrouwelijke hersenen, maar liet ook zien dat homoseksualiteit in de hersenen is vastgelegd. Het leverde hem niet altijd even positieve reacties op – zelfs de homobeweging was er in eerste instantie niet blij mee, omdat hun geaardheid zou kunnen worden afgedaan als een ‘hersenaandoening’.

Het eigen onderzoek is een rode draad in het boek van Swaab, dat is onderverdeeld in zeer korte (sub)hoofdstukjes van een bladzijde of drie maximaal. Een gevolg, vermoedelijk, van het feit dat het boek mede is gebaseerd op columns die eerder in de NRC verschenen. Zulke hapklare brokken lezen prettig weg. Maar het is storend dat in veel van die stukjes dezelfde feiten keer op keer terugkomen. Dat je door ondervoeding van je moeder in de baarmoeder al een gestoorde hersenontwikkeling kunt krijgen, staat zes keer in het boek, steeds met dezelfde verwijzing naar onderzoek gedaan bij kinderen die kort na de Hongerwinter zijn geboren. Dat de foetus zelf meehelpt om de geboorte op gang te brengen, staat aan het begin en (in verkorte vorm) aan het einde van het boek uitgelegd.
 
De vele doublures beginnen al snel te irriteren. En dat is jammer, want Swaab heeft echt wel iets te vertellen. Hij schrijft wat ouderwets, een echte professor op zijn praatstoel. Babbelig, soms met wat zijpaadjes die strikt genomen overbodig zijn, soms wat veel vaktermen, maar zonder opsmuk, recht voor z’n raap. Swaab is in het algemeen nogal stellig. Ook daarin herken je de éminence grise die het allemaal heeft zien gebeuren en er het zijne van vindt. Maar hij doet dat vaak zeer boeiend, bijvoorbeeld in de beschrijving van de manier waarop het ongeboren kind zelf de bevalling stuurt, door het produceren van verschillende hormonen. De zware bevalling die vroeger werd gezien als oorzaak van aandoeningen als schizofrenie, blijken juist vroege symptomen te zijn van een hersenziekte bij het kind.
Een ongeboren kind kan ook al geluiden en smaken leren herkennen. Niet alleen de stem van de moeder, ook de herkenningstune van de soapserie waar zij tijdens de zwangerschap naar keek, blijkt in het geheugen van een pasgeboren baby te zitten. Maar verhalen als van de schilder Salvador Talie, die meende beelden van in de baarmoeder te hebben onthouden, verwijst Swaab naar het rijk der fabelen. Dat doet hij met meer hersenmythes, bijvoorbeeld het hardnekkige gerucht dat wij maar tien procent van ons brein gebruiken. Ook gaat hij uitgebreid in op verschillende vormen van coma en bijvoorbeeld het ‘locked-in syndroom’, waarbij een patiënt geen enkel contact meer heeft met het eigen lichaam, meestal door een hoge beschadiging van het ruggenmerg.

Zolang het over dit soort zaken gaat, de functie van hersengebiedjes en de beschrijving van allerhande patiënten, is Swaab boeiend en overtuigend. Maar wanneer Swaab grotere verbanden probeert te schetsen, is hij niet echt overtuigend. ‘Wij zijn ons brein’, is de titel van het boek. Swaab licht het toe: het brein stuurt ons gedrag. Vrije wil is niets meer dan een achteraf – door hetzelfde brein – geproduceerde illusie. Het bewustzijn hobbelt achter de feiten aan. De meeste eigenschappen – seksuele geaardheid, karakter, intelligentie – liggen bij de geboorte al vast. Daar valt niets meer aan te doen, aldus Swaab. Over de vrije wil zijn boekenkasten, misschien wel bibliotheken volgeschreven. En Swaab voegt er eigenlijk niets aan toe, hij citeert wat bekende werken en trekt conclusies zonder die echt stevig te onderbouwen. Het hoofdstuk over vrije wil is een onsamenhangende serie uitspraken en voorbeelden. Het betoog is voor zo’n eminent wetenschapper bedroevend dun.
Ook in het hoofdstuk over seksuele blijft Swaab oppervlakkig. Homo’s die proberen van geaardheid te veranderen worden steevast ongelukkig, zegt hij keer op keer. Maar al is er niets te doen aan seksuele geaardheid, pedofielen moeten dat natuurlijk wel doen. Swaab verwijst naar Canada, waar een uit vrijwilligers samengesteld netwerk pedofielen na vrijlating begeleid, wat de recidive doet afnemen. Maar hoe verhoudt zich dit met de onvrije keuze van seksuele voorkeur? Waarom is het schandelijk dat er pogingen worden gedaan om homoseksualiteit te genezen, maar mag je dat pedoseksuelen wel aan doen? Daar valt natuurlijk heel wat over te zeggen, maar Swaab doet het niet. Hier is zijn betoog weer te dun. Er is geen grijs, alleen zwart en wit. Dat kan aan de borreltafel, maar niet in een boek met heel wat meer pretentie.

Steeds wanneer Swaab zich buiten zijn directe vakgebied waagt, valt hij door de mand. Het thema ‘religie’ is ook een goed voorbeeld. Hij bestrijdt religie door te zeggen dat moraal gewoon via evolutie kan zijn ontstaan. Maar daarbij neemt hij als ‘opponent’ slechts een hoofdstuk uit ‘Schitterend ongeluk of sporen van ontwerp’ het eerste boek dat Cees Dekker (in 2005) over Intelligent Ontwerp uitbracht. De veel uitgebreidere literatuur over religie, evolutie en moraal negeert hij.
Verder komt Swaab eigenlijk alleen met oude, veelgebruikte (en ook vaak weerlegde) argumenten tegen religie, waarbij hij vooral uit het boek  ‘God als misvatting’ van Richard Dawkins lijkt te putten. Hij noteert een lange lijst met negatieve gevolgen van religiositeit, zoals religieus geïnspireerd terrorisme, mensenoffers in de oudheid, weigering tot vaccineren of bloedtransfusie en eerwraak. Maar hij ‘vergeet’ dat ook niet-religieuze overtuigingen voor zeer veel ellende kunnen zorgen. Elders noemt hij wel de negatieve gevolgen van de ‘Grote Sprong Voorwaarts’ in China (een land waar hij milde sympathie voor uit als het gaat om het uitbannen van onwetenschappelijk bijgeloof), maar dat benoemt hij niet als een kwalijk gevolg van atheïsme. En een opsomming van de positieve gevolgen van religie, daartoe voelt hij zich ook niet geroepen.
Hij gaat ook met Dawkins mee in diens afkeer van ‘geloofsopvoeding’. Je moet kinderen niet leren wát te denken, maar hóe ze moeten denken. Dat die twee in het algemeen niet te scheiden zijn, wil er bij hem niet in. Net zomin als het feit dat een ‘godsdienstvrije opvoeding’ uiteindelijk ook een levensbeschouwelijke keuze is. Aardig detail: de ruimdenkende Swaab verbiedt studenten tijdens een practicum zichzelf te testen op een gen dat een verhoogd risico op Alzheimer kan voorspellen. “Dat leidt maar tot ongerustheid.”

In het laatste deel gaat Swaab in op zijn deelname aan het burgerinitiatief ‘Uit vrij wil’, dat een actie is begonnen om het zelfgekozen levenseinde mogelijk te maken. Een onderwerp dat duidelijk zijn hart heeft. In 2002, zo schrijft hij, heeft hij in de Gezondheidsraad (een adviesorgaan van de regering) al bepleit om een ‘uitburgeringscursus’ verplicht te stellen. Hierin zouden burgers bewust moeten nadenken over hun (zelfgekozen) levenseinde. Het voorstel heeft het niet gehaald. Je vraagt je ook af waarom iemand die zo voor keuzevrijheid is, een dergelijke ‘cursus’ verplicht zou willen stellen.
Swaab negeert in zijn enthousiasme over het zelfgekozen levenseinde alle – veelvuldige besproken – haken en ogen die hier aan zitten. Hoe vrijwillig is een keuze wanneer bijvoorbeeld sociale steun ontbreekt, of wanneer je het gevoel hebt je naasten tot last te zijn? Opnieuw: een flinterdun betoog. Met als merkwaardigste opmerking een zinnetje op de voorlaatste pagina van het boek. Nadat hij heeft vermeld dat het burgerinitiatief de naam ‘Uit vrije wil’ had gekregen schrijft hij: “Om geen problemen op een onjuist moment te veroorzaken, heb ik mijn mening dat de vrije wil een illusie is in die groep pas ingebracht op het moment dat de 40.000 handtekeningen die nodig waren om dit onderwerp op de agenda van de Tweede Kamer te krijgen, binnen waren.” Jammer, dat hij niet de intellectuele moed lijkt te hebben om zijn concept over vrije wil hier verder uit te werken.

Wanneer Swaab schrijft over hersengebiedjes of patiënten is hij boeiend en informatief. Maar zodra het gaat over grotere concepten als filosofie, religie of ethiek zakt hij genadeloos door het ijs. Een teleurstellende constatering over iemand, die toch een grote staat van dienst heeft. Van de 464 pagina’s tekst blijft, na schrappen van doublures en borrelpraat, te weinig over.

Please follow and like:

60 gedachten over “Recensie Dick Swaab: Wij zijn ons brein”

  1. Hoe kun je toch denken, dat een mens zijn hersens IS?! Je “ik” heeft alles met je hersens te maken, maar is er niet identiek aan. Hoe kunnen chemische en electrische processen een persoonlijkheid opleveren of bewustzijn? Wie is de uiteindelijke aanvoerder/initiatiefnemer/besluitnemer in mijn leven: mijn hersens of ik?

  2. @ Jaap: dat is nou net de vraag, wie is ‘ik’ als het niet je hersenen zijn? Strikt anatomisch (fysiek aantoonbaar) is er verder niets dat in aanmerking komt. Je lichaam hangt aan je hersenen, daar komen alle impulsen samen.
    De enige oplossing is dan dualisme; een niet-stoffelijke geest. Het probleem daarbij is dat interactie van een geest met de hersenen eveneens niet aantoonbaar is (Descartes geloofde dat die interactie in de pijnappelklier plaatsvond).

    Ik geloof overigens zeer zeker in een onsterfelijke ziel, maar vraag mij af of dat een aparte entiteit is.
    Het staat vrij hoog op mijn lijstje om daar eens over door te lezen, er is wel het e.e.a. over geschreven door christelijke denkers. (Het staat overigens al een jaar of twee, drie hoog op dat lijstje 🙁 )

  3. @ Rene

    Verlang je nu van Swaab dat hij in dit boek – dat volgens mij slechts een bloemlezing pretendeert te zijn van de huidige neurowetenschappelijke kennis – dat hij de diepgang kan bieden van overzichtswerken in de philosopy of mind, godsdienstfilosofie en moraalwetenschappen? Ik vind dat wel erg gemakkelijk schieten. Over elk onderwerp waarover hij schrijft is veel meer te zeggen en te nuanceren, maar daar is een boek als dit de plek niet voor.

    De pointe van het boek is dat alles wat wij doen, denken en voelen voortkomt uit ons brein. Swaab vat dat samen in de titel van zijn boek en onderbouwt dat van alle kanten. Het bewijs daarvoor is overweldigend.

    Jij zegt “zeer zeker” in onstoffelijke ziel te geloven, maar komt met geen enkel bewijs daarvoor: een flinterdun betoog indeed.

  4. Bart,
    Nee, maar is dat nodig? Ik neem aan dat, als jij van die werken op de hoogte bent, je ze je ook eigen gemaakt hebt en binnen jouw mening kan verwoorden. En dan kan ik daar op reageren.

  5. @ Bart: Swaab geeft een bloemlezing, maar ook dan moet je zorgen dat je uitspraken in verhouding staant tot de feiten. Hij is simpelweg te stellig met veel van zijn uitspraken. Het verschil tussen ‘zo zit het en niet anders’ en ‘zo zit het volgens mij’. Dat tweede mag, ook zonder al te veel bewijs, maar hij doet het eerste.
    Zoals ik schreef: wanneer Swaab echt binnen zijn vakgebied schrijft, doet hij dat genuanceerd. Maar zodra het daar buiten staat, gaat het zonder nuance. Dat vind ik teleurstellend voor iemand van zijn statuur. ‘Swaab voegt niets toe’ is de cruciale zin in mijn betoog.

    En mijn zinnetje over de ziel zou ik zo nooit opschrijven in een boek.

  6. René,
    Volgens mij kun je nooit zeggen, dat iemand zijn hersens IS. Doodgewoon omdat mijn bewustzijn geen chemisch of electrisch proces is, en ook geen “ding”.

    “Wie is ‘ik’ als het niet je hersenen zijn? Strikt anatomisch (fysiek aantoonbaar) is er verder niets dat in aanmerking komt”.

    M.i. komt er strikt anatomisch helemaal niets voor in aanmerking. Want in dat geval zou het bewustzijn iets materieels zijn, iets stoffelijks. Terwijl je toch uit eigen ervaring kan weten, dat je “ik”-bewustheid geen stoffelijk iets is, het is een beleving, een innelijk besef. Dat het een bijzonder hechte eenheid vormt met je lichaam is duidelijk; dat je lichaam je bewustzijn in hoge mate kan beïnvloeden en in alles meeresoneert met dat bewustzijn en er hecht mee verbonden is, ja zelfs het bewustzijn a.h.w. draagt, oké. Maar zelfs al zouden alle verbanden en processen in de hersens volkomen begrepen worden, ook die verband houden met de persoonlijkheid, dan nog zijn dat objectief begrepen processen, die nooit een subjectief bewustzijn kunnen verklaren. Dit is volgens mij geen god-van-de-gaten-filosofie, maar een van tevoren vaststaande onmogelijkheid. Zelfs al zou je zo ver komen dat je via hersenmanipulatie iemands bewustzijn aan-en-uit kan laten “knipperen”, dan nog blijft het “ik” opzichzelf onontdekt en onbegrepen. Omdat je nu eenmaal niet in dat bewustzijn kunt binnengaan.
    En dat is maar goed ook! Het zou namelijk de mogelijkheid opleveren om elkaar via de wetenschap van binnenuit te kennen. Volgens mij kan maar één persoon mij van binnen kennen en dat , behalve God, ben ikzelf. Volgens mij is een volkomen subjectief beleefd iets nooit objectief waar te nemen, behalve dan de uiterlijke lichamelijke expressie ervan, nooit van binnenuit. Je kunt een bal nu eenmaal niet binnenstebuiten keren, zonder de bal te vernietigen.
    Ik moet in dit verband ook denken aan de tekst in de eerste Cor. brief: Wie toch onder de mensen weet wat in de mens is, dan de eigen geest van de mens, die in hem is. Ook al kan een ander mij analyseren, wetenschappelijk in kaart brengen, hij kan mij via materialistische wetenschap nooit leren kennen, zoals ik van binnen ben, want dat is onstoffelijk, en de enige weg om elkaar als persoon te kennen is dus niet de wetenschap, maar empathie, aan-en invoelingsvermogen, liefde, immateriele dingen.
    Ook nu schiet mij weer een tekst te binnen: Heeft iemand God lief, dan is deze door Hem “gekend”. Om bij iemand in zijn immateriele ziel, persoonlijkheid, hoe je het ook noemt, binnen te gaan is ook een immateriele weg nodig, daarom geloof ik nooit dat men in het lichaam zelf het “ik” kan vinden, of de persoon zelf of de ziel of wat iemand ook in zichzelf is.
    Hooguit de plaats waar “het” zetelt.

  7. @Bart

    Jij zegt “Swaab begeeft zich volledig op zijn eigen vakgebied: hoe ons brein onze geestelijke vermogens produceert” en “De pointe van het boek is dat alles wat wij doen, denken en voelen voortkomt uit ons brein”.

    Swaab zegt “wij zijn ons brein”. Typisch een uitspraak van een neuroloog. Het is net zo fout als zeggen dat een computer de “hardware” is. Een computer is hardware plus software, en alles wat wij doen komt voort uit de hardware én de software, en voor dat laatste, -ons denken, onze vergaarde kennis, onze vooroordelen en onze religie- moeten we bij filosofen, psychologen, sociologen en theologen zijn. Zijn uitspraken over vrije wil, het omgaan met andersgeaardheid, het denken over God, vallen volledig buiten zijn vakgebied, en dat is het terechte vernietigende punt van kritiek van René.

    Mijn brein kiest toch maar liever voor Jezus

  8. René,
    Nog even dit: ik geloof ook in een onsterfelijke ziel en weet ook niet of de ziel een aparte entiteit is, d.w.z. het zou best eens met het lichaam een zodanig, voor mensen althans, onscheidbare eenheid kunnen vormen, dat je niet van dualisme kunt spreken. Maar dan nog geloof ik niet dat je je hersens bent, en wel dat dat onstoffelijke deel, de ziel, blijft bestaan en door God bewaard blijft, ook als het lichaam sterft.

  9. @Jaap,

    Hoewel er een heleboel aan te merken is op het stukje van Watchman Nee heeft hij zeker een punt: dualisme is, gezien vanuit de Bijbel, onhoudbaar: alleen een pluralistische visie, waarbij we spreken over lichaam, ziel én geest, is reëel.

    Het ontkennen daarbij dat ons brein daarbij een essentiële rol speelt is natuurlijk ook onhoudbaar, maar dat wisten we al.

  10. Leon,
    Ja, dat besef ik ook, dat ons brein essentieel is als instrument, dat dient als drager van onze persoonlijkheid en ook in ons geestelijk leven een grote rol speelt, maar uiteindelijk m.i. niet beslissend, zij het dat het overal in en bij betrokken is. Ook geloof ik dat een mens bestaat uit geest, ziel en lichaam, zoals de bijbel zegt. Dat zou je inderdaad pluralistisch kunnen noemen. Maar dat vind ik op zichzelf een moeilijk punt, omdat ik niet weet of het drie aparte entiteiten zijn of éen driedelige entiteit. En wat is dan weer de definitie van entiteit? Enz.
    In ieder geval maakt dat voor God niet uit, omdat Hij in staat is de drie te onderscheiden en ook datgene, wat voor Hem belangrijk is te bewaren over de lichamelijke dood heen. Maar dat een mens zijn brein is, is inderdaad niet vol te houden in het licht van de bijbel; alleen zal Swaab daar geen boodschap aan hebben. Maar ook kan ik het met mijn verstand niet begrijpen dat iemand zo kan denken.
    Hoe kun je een subjectief besef verklaren uit objectieve electrochemische processen? Hooguit kun je het verband aantonen, niet verklaren!
    Dan zou je in wezen het geheim van het leven ontdekt hebben en dat lijkt me een overmoedige, zelfoverschatte uitspraak; net zoals de titel van een boek van Dennet: Het bewustzijn verklaard. Niet dat ik de boeken gelezen heb, maar wel reacties erop op verschillende websites. Het boek van Swaab wil ik wel gaan lezen, als het niet te moeilijk is, om te weten hoe zo iemand als hij denkt.
    Overigens heb ik niet zoveel aan te merken op het stuk van Watchman Nee, maar zijn boek “Het normale christelijke leven” was dan ook het eerste boek dat ik las, toen ik christen werd en dat zal me beïnvloed hebben. Maar dit boekje van de website kende ik niet van hem. Maar wat vind jij niet kloppen?

  11. @ Jaap

    Het is een fundamenteel andere manier van denken die deze denkers voorstaan. Mij vragen dit ‘even’ uit te leggen is vergelijkbaar met vragen een uitdijend universum uit te leggen in aristotelische termen. Als je geïnteresseerd bent in een goede Nederlandstalige introductie tot dit onderwerp (en voor meer zijnswijzen dan die van Dennett en de Churchlands) kan ik je van harte het boek “Stof tot denken” van Dooremalen et al. aanraden.

    @ Rene

    Er zit een verschil tussen iets fundamenteel juist zeggen, maar hier en daar nuance missen, en iets fundamenteel onjuist zeggen. Ik denk dat je Swaab van het eerste kunt beschuldigen, maar niet van het laatste. Zijn centrale stelling is dat alles wat wij doen, denken, willen, enz. voortkomt uit ons brein. Dat is wat hij bedoelt met de titel van zijn boek. Is dat nieuw? Nee, helemaal niet: je kunt het allemaal terugvinden in de handboeken van de neurowetenschappen. Wat de kracht van Swaabs boek is, is dat hij deze kennis toegankelijk maakt voor een breed publiek en dat ook op een aantrekkelijke manier weet te verwoorden.

  12. @ Leon

    Als je de analogie met hardware en software wilt maken, zou ik zeggen dat software hardware-in-actie is. De programma’s die nu op mijn pc draaien, zijn niets anders dan de enen en nullen in mijn werkgeheugen, processor en harde schijf enz. die razendsnel van waarde veranderen. Software kan niets uitvoeren – zelfs niet eens bestaan zonder een fysiek substraat. Hetzelfde geldt voor onze geestelijke vermogens: ook deze kunnen niet bestaan zonder het substraat dat wij ‘brein’ noemen. Dat is het beeld dat de neurowetenschappen ons steeds duidelijker schetsen.

  13. @Bart

    Bij de “lachende theoloog” gaf je aan dat: (2-10-10)

    “Ik ben ook net begonnen aan het boek van Swaab. Het lijkt vooral een bloemlezing van de huidige neurowetenschappelijke kennis, waarbij filosofische scherpte ontbreekt. Het is volgens mij dan ook niet te vergelijken met het (geweldige!) boek van Dooremalen et al.”

    Volgens mij is dat ook ongeveer de kern van het commentaar van Rene.

  14. @Bart

    « Als je de analogie met hardware en software wilt maken, zou ik zeggen dat software hardware-in-actie is » Nou, dat is toch gewoon onzin. Software, net als kennis, bestaat volledig afhankelijk van de hardware, op CD’s, op het internet. Software kan de hardware in actie zetten. Het is de software die een beslissing neemt en die wel of niet weet dat Salvador Dali een beroemd schilder is. En dat is het punt van René: Schwaab heeft, uit hoofde van zijn vakgebied, uitsluitend verstand van de hardware, niet van software.

  15. @ Leon, het complicerende is dat de software van het brein ontstaat uit de hardware (in combinatie met prikkels van buiten die de hardware bereiken en modificeren). Daar gaat je vergelijking mank, op de pc zijn software twee strikt gescheiden entiteiten.

    @Bart: ik blijf er bij dat iemand met het statuur van Swaab meer verbanden zou moeten leggen. Ook om het concept vrije wil beter uit te werken (zie mijn post onder het stukje over zielloze hersenen). Waarom mag je een homo niet en een pedo wél behandelen? Daar zijn best argumenten voor aan te voeren, maar dat doet hij niet.
    De bal rolt rustig voor het doel langs, maar Swaab kijkt ernaar en loopt door. En dan krijg je van mij geen positieve recensie!

  16. @Jaap,

    Het lijkt mij dat we heel voorzichtig moeten zijn met te concluderen wat nu precies de Bijbel over die zaken zegt, in Mattheüs 22:37 zegt Jezus «… “Heb de Here, uw God, lief met heel uw hart, ziel en verstand », dus daar komen weer ons hart en verstand erbij. Vergeet niet dat men in die tijd niet wist waarvoor de hersenen dienden.
    Ik vind dat Watchman Nee veel te absoluut is in zijn uitspraken «  Dit vers toont exact aan dat de gehele mens verdeeld wordt in drie delen ». Het woord « psyche » wordt in in de Bijbel voor meerdere betekenissen gebruikt, namelijk naast ziel ook « leven » (Matt 16:25-26 en Joh 15:13) alsook « persoon » (Hand 2:14).
    En als hij zegt “Toen de inblazing van God het menselijk lichaam binnenkwam, werd het de geest van de mens; maar toen de geest reageerde op het lichaam, werd de ziel voortgebracht. Dit verklaart de bron van leven van onze ziel en van onze geest” fantaseert hij er volgens mij maar op los.
    Kortom, volgens mij een onderwerp waarbij ieder zich zo zijn eigen denkbeelden vormt.

  17. @René en Bart

    “de software van het brein ontstaat uit de hardware”. Ik zou zeggen dat onze “software” ontstaat uit wat de hersenen “vanzelf” kunnen (instinct, onthouden, aangeboren gevoel voor taal en wat geometrie, neiging tot aanhankelijkheid etc.) plus een zaken die wij leren, dat is wetenschap. Dat is juist hetgeen wat Bart zegt, dat wij veel leren (en daar heeft hij natuurlijk gelijk in). Plus, misschien, datgene wat God ons gegeven heeft, maar dat is hier een andere kwestie.

    We kunnen de analogie met een computer overigens verder doortrekken:
    instinct = bootstrap
    aangeboren capaciteit = BIOS (=software)
    korte termijn geheugen = RAM
    lange termijn geheugen = harde schijf
    aanleren=programma’s installeren
    denken=het gebruiken van geïnstalleerde programma’s + files
    Ook in een computer is hard- en software niet altijd strikt gescheiden. Is een programma eenmaal geïnstalleerd dan zit het in feite in de hardware.

    Enfin, waar het hier om gaat is dat van alles wat wij hebben kunnen leren, Schwaab, uit hoofde van zijn vakgebied, geen verstand heeft , terwijl hij zich daar wel over uit spreekt. Tenzij Schwaab kan “zien” wat wij geleerd hebben.

  18. Ook cd’s en het internet zijn fysieke substraten. Honderd jaar geleden kon er geen software bestaan omdat het juiste medium er nog niet was. Als nu in een ogenblik alle computers, opslagmedia en het internet zouden verdwijnen, is er ook geen software meer. Software heeft hardware als substraat nodig om te bestaan; onze geestelijke vermogens hebben de hersenen als substraat nodig. In de hersenen zijn de ‘hardware’ (netwerken van neuronen) en ‘software’ (elektrochemische activiteit tussen en binnen neuronen) niet van elkaar te scheiden, alleen bij de dood: dan blijft slechts de hardware over, totdat ook deze wormenvoer is. Swaab heeft dus het volste recht over beide te schrijven, hij is niet slechts een anatoom geïnteresseerd in de bouw van het brein.

    De vergelijking tussen brein en computer wordt veel gemaakt (helaas ook door Swaab, als ik het me goed herinner), maar gaat mijns inziens te veel mank om zinvol te zijn. Het verwerken van gegevens gaat in het brein fundamenteel anders (parallel i.p.v. serieel), het geheugen werkt fundamenteel anders (meer verspreid dan precies gelokaliseerd) en het leren gaat fundamenteel anders (door de complexe neurale netwerken kunnen wij zelf leren i.p.v. geprogrammeerd te worden). Misschien dat hier in de toekomst verandering in gaat komen (ik denk het wel), maar op dit moment zijn de verschillen op fundamenteel niveau groter dan de overeenkomsten.

  19. Bovenstaande reactie was aan Leon

    @ Andre

    Ik denk dat Swaab af en toe wat te ongenuanceerd is en zeker wat filosofische scherpte kan gebruiken, maar dat zijn stellingen fundamenteel juist zijn, in het bijzonder zijn hoofdstelling (wij zijn ons brein). Volgens mij is dat toch iets anders dan wat Rene schrijft.

    @ Rene

    Ik kan me deels vinden in je punten, maar denk dat dat meer met de aard van het boek te maken heeft dan met de waarheid van zijn stellingen. In dat laatste ben ik vooral geïnteresseerd. In hoeverre onderschrijf jij die? Ligt seksuele geaardheid vast in ons brein? Is vrije wil een illusie? Zijn religieuze ervaring neurowetenschappelijk te verklaren? Zijn BDE’s hallucinaties in plaats van een kijkje in het hiernamaals? Zijn wij ons brein?. Op die vragen geeft jouw recensie geen antwoord. Dat hier veel meer over te zeggen valt dan Swaab doet, is evident, maar zijn zijn stelling volgens jouw waar of niet?

  20. @Bart

    Analogieën zijn altijd beperkt. Maar vroeger programmeerde ik in BASIC, en daar had ik helemaal geen hardware voor nodig, dat kon ook op papier: IF X GREATER THAN …, GOTO …

    En zo zit het met kennis ook, die zit ook in boeken, bibliotheken vol met boeken waar Swaab geen kennis van heeft. Onderwerpen als vrije wil, bewustzijn, en eventueel een ziel, zijn uiterst gecompliceerd en ontstijgen zijn vakgebied. Tenzij Swaab bijvoorbeeld kan aantonen hoe en waarom bewustzijn precies werkt.

  21. @ Bart:
    Seksuele geaardheid: Swaab spreekt over een glijdende schaal die iemand geïntroduceerd heeft. Ik denk dat seksuele geaardheid inderdaad grotendeels vast ligt, maar dat er ook ruimte is voor de interactie nature/nurture.
    Vrije wil: ik geloof in een vrije wil, maar kan dat nog niet onderbouwen. Zie de verzuchting een paar post hoger.
    Religieuze ervaring: aangezien ik geloof dat interacti met God mogelijk is, geloof ik niet dat al de stimulatie-experimenten het laatste woord hebben (en los daarvan: het feit dat je via hersenstimulatie een lachbui kunt opwekken, betekent niet dat er geen moppen bestaan).
    BDE’s: zou beide kunnen zijn, maar ik ben behoorlijk sceptisch.
    Zijn wij ons brein: Ja, maar misschien ook wel meer dan dat – al is dat niet noodzakelijk voor bijvoorbeeld onsterfelijkheid in de Bijbelse zin.

    Overigens: een recensie geeft een mening over het boek, en is niet de plek om mijn eigen ideeën over de materie te ventileren. Maar mede daarom heb ik dat stuk ‘uit de oude doos’ op de site gezet.

  22. @ Leon

    Het komt nu natuurlijk aan op wat je onder woorden verstaat. Ik denk dat de meeste mensen software associëren met hardware: software is wat op hardware draait of kan draaien. Een paar programmeerregels op papier is dat niet. Zo’n programmeertaal is overigens toepaste logica, en de fundamenten daarvan zijn al eeuwenoud.

    Je maakt een denkfout als je zegt dat je geen ware uitspraken kunt doen over iets waar je geen volledige kennis van hebt. Ik weet bijvoorbeeld niet hoe de hardware van mijn laptop mijn software laat draaien, maar ik kan heel goed zeggen dat de software ermee ophoudt als ik de stroom van mijn hardware haal. Niemand weet nu geheel hoe het brein bewustzijn produceert, maar dat wil niet zeggen dat we niet kunnen zeggen dat voor bewustzijn een werkend brein noodzakelijk is. Uit het vakgebied waarin Swaab een expert is, blijkt dat heel duidelijk.

  23. @ Rene

    Ik ben blij dat je een realistische kijk hebt op seksuele geaardheid. Helaas ontbreek dit vaak onder evangelicalen, die homoseksualiteit veelal zien als een ziekte waarvan je genezen moet en kunt worden.

    De stimulatie-experimenten laten zien dat God niet nodig is om religieuze ervaringen te hebben. Ook is bekend dat bepaalde ziektebeelden (waaronder temporaalkwabepilepsie) gepaard gaan met verhoogde religiositeit. Dit bewijst overigens niet dat God niet bestaat, maar wel dat Hij niet nodig is om religieuze ervaringen te verklaren.

    Een erg interessant boek over al de onderwerpen die we hier bespreken is “Brain-wise: studies in neurophilosophy” van Patricia Churchland (MIT press, 2002). Zij is een filosofe, maar ook zeer goed bekend met de neurowetenschappen. Met deze combinatie kun je volgens mij het beste zinnige dingen zeggen over dit onderwerp.

  24. @Bart

    “Niemand weet nu geheel hoe het brein bewustzijn produceert, maar dat wil niet zeggen dat we niet kunnen zeggen dat voor bewustzijn een werkend brein noodzakelijk is”

    Graag je beste voorbeeld waar dat dan zonneklaar uit blijkt. ?

  25. @ Bart: aangezien al onze ervaringen via de hersenen ‘bewust’ worden, is het feit dat je door prikkelen van de hersenen een religieuze ervaring kunt oproepen niet heel verrassend.
    En wat seksuele geaardheid betreft, wat een ‘ziekte’ is en wat normaal heeft niet alleen met de oorzaak te maken, maar ook met de culturele perceptie. De vraag of geaardheid kan veranderen, wordt bovendien niet volledig beantwoord door het feit dat deze in de hardware zit. Zie de schaal in seksuele voorkeur die Swaab ook aanhaalt.
    En geconcludeerd hebbende wat de oorzaak is van seksuele voorkeur, is het een heel andere vraag wat de Bijbelse norm voor seksualiteit is (voor homo’s en hetero’s). Die norm hoeft niet per se samen te vallen met onze natuurlijke aandrang.

  26. @ Andre

    Er zijn verschillende lijnen van evidentie. Zie het artikel “Stof zijt gij” op mijn site

    @ leon

    Met je reactie van november 16th, 2010 on 10:52 am impliceer je dat Swaab geen of onvoldoende kennis heeft van zaken als “vrije wil, bewustzijn, en eventueel een ziel” omdat 1) ze gecompliceerd en vakgebied overstijgend zijn, en 2) Swaab niet kan aantonen hoe bewustzijn precies werkt. Deze redeneertrant deugt niet. Daar wees ik in mijn vorige reactie op.

  27. @Bart

    Als je een uiterst ingewikkeld onderwerp zoals vrije wil, bewustzijn of ziel serieus wil bespreken zul je je eerst goed in het onderwerp moeten verdiepen en je niet beperken tot één boekje zoals Swaab doet in zijn boek of een definitie uit Van Dale zoals jij doet in “Stof zijt gij”. Anders blijft het borrelpraat.

  28. @ Leon, in mij recensie zeg ik dat Swaab maar naar één boek verwijst. Maar het is niet gezegd dat hij niet meer dan dat ene boek heeft gelezen. Ik verwacht dat hij voldoende kennis heeft van de materie. Daarom was ik teleurgesteld door het feit dat hij daar niets mee doet.

  29. @René

    Swaab kan wel van alles gelezen hebben, het gaat om de argumenten die men aanvoert en de ideeën die men bestrijdt.

    Het is tegenwoordig weer “en vogue” om allerlei ideeën die direct of indirect gelieerd zijn aan het christendom te bekritiseren, en dat is op zich een goede zaak, maar dan moet men natuurlijk wel een inhoudelijke discussie voeren. En het minste wat zo iemand als Swaab of Bart dan kan doen is het onderwerp grondig bestuderen. Onderwerpen als vrije wil, bewustzijn, geest, ziel, zijn uiterst gecompliceerd.

  30. Leon, je kunt niet uit wat Swaab volgens mijn recensie in dit boek zegt, afleiden dat hij de materie niet bestudeerd heeft. En van Bart ook niet. Dat zij tot andere conclusies komen, die jij niet onderschrijft (ik ook niet, overigens) staat los van hoe grondig zij e.e.a. bestudeerd hebben.
    Vanuit een strikt materialistisch perspectief is e.e.a. bovendien eenvoudiger dan vanuit een theïstisch, bezield perspectief. Waarbij (re Heeck, voordat hij het gevraag heeft) het scheermes van Ockham niet per se geldig is. Dat is immers een hulpmiddel, geen natuurwet.

  31. Rene,
    Je refereert aan mijn reli-razor van Occam?
    Dat was bij je boekpresentatie inderdaad een opstapje naar het moeizamer m.i. wat verkrampte verklaren vanuit theïstisch perspectief en inderdaad geen natuurwet.
    Maar er zit meer aan vast: ook volgt de overbodigheid van die theïstische houding als je zoekt naar de verklaringen over alles dat leeft en bloeit.
    De behoeftes die er zijn om toch dat overbodige perspectief te koesteren zal ik niemand ontzeggen, maar het gaat dan om een andere tak van sport dan het verklaren van een en ander.
    Wie weet nog eens een vervolg op je “Sterrenstof” als een volgende muntje valt?

  32. @René,

    Het gaat er hier niet om wat zij wel of niet bestudeerd zouden hebben, maar om hun beschrijving van het onderwerp. Als je bij het onderwerp “religie en moraal” je beperkt tot een omschrijving van één hoofdstuk van één boek van Dekker, of bij het onderwerp “ziel/geest” tot een omschrijving van “Van Dale”, dan zeg ik: “waar heb je het over”? Het is gewoon net zo een onzin als zeggen dat geloof is “denken dat we allemaal van Adam en Eva afstammen”, en dan vervolgens met de evolutietheorie aankomen.

    Je hoort de gekste verhalen over alles wat met het christendom te maken heeft, en dan vaak nog uit de (semi-) wetenschappelijke hoek. Evangelicalen komen uit de VS, celibaat veroorzaakt pedofilie, condooms dringen de AIDS terug in Afrika maar de Katholieke kerk verbiedt het, Paulus leed aan epilepsie. Ze bestuderen het onderwerp gewoon nauwelijks. Heb jij ooit gehoord van een medisch analyse waaruit blijkt dat geloven slecht is voor de gezondheid, blijkt er uit een sociaal-psychologisch onderzoek dat christenen minder gelukkig zijn dan niet-christenen, bestaat er een historisch onderzoek dat aantoont dat er door christenen gedomineerde regeringen de afgelopen eeuwen gemiddeld méér oorlogen begonnen zijn dan door niet door christenen gedomineerde regeringen? Nee. Dus juist vanuit een strikt materialistisch perspectief, puur wetenschappelijk oogpunt is kritiek op het christendom gewoon kolder. Het onderwerp wordt niet serieus bestudeerd, ze roepen maar wat en Dawking, Swaab en Bart passen helaas in dat beeld.

  33. @ Leon

    Swaab heeft zich ongetwijfeld niet beperkt tot één boek over deze onderwerpen. Hij haalt slechts één boek aan in zijn stuk, een erg belangrijk boek overigens. Het probleem met een begrip als ‘ziel’ is dat het geen heldere definitie heeft. Ook de catechismus is hierover niet helder, zoals ik al in een eerdere discussie heb laten zien. Wat je dan kunt doen is zoeken naar de betekenis die een woord heeft voor de meeste mensen, en die vind je in een woordenboek. In mijn stuk gebruik ik een definitie van de ziel met drie kenmerken (persoonlijkheid en bewustzijn, onstoffelijk, en de lichamelijke dood kunnen overleven). Ik denk dat dit een zeer gangbare en goede definitie is. Ik kan overigens genoeg andere literatuur aanhalen die mijn definitie verder staven, maar achtte dat niet nodig. Als jij meet dat ik hier echter de plank missla, verwacht ik dat je dat met argumenten onderbouwt, en niet slechts roept dat ik het onderwerp niet genoeg bestudeerd heb.

  34. @Bart

    Het begrip « ziel » heeft geen heldere definitie, daar heb je volkomen gelijk in. Dat blijkt zowel uit een korte bestudering van de catechismus, een Bijbelstudie, het artikel « zielloze hersenen » van René, als ook uit jouw eigen artikel.

    Zoals ik jou al eerder aangaf kun je die onhelderheid dan niet oplossen door dan maar te stellen dat ziel = geest = dualisme zoals Descartes dat meende te formuleren in een tijd dat men nauwelijks wist waar onze hersenen voor dienen, en vervolgens een artikel schrijven over de werking van de hersenen en de invloed van onze hersenen op ons gedrag, en daarmee concluderen dat er niet ook een onstoffelijke ziel is die invloed heeft op onze stoffelijke hersenen.

    Eigenlijk is dat ook wel een beetje jammer, want jouw artikel laat wel aardig zien hoe we ons kunnen inbeelden dat er gewoon geen ziel is. God heeft ons de keuze gelaten.

  35. @ Roeland, gelukkig is mijn geloof niet slechts een complicerende factor. Het vormt mijn leven op een manier die ik zeer waardevol vind. En soms kost dat iets.

  36. @Bart,
    Inmiddels heb ik een deel van Swaabs boek gelezen en ook over het dualisme/monisme
    als onderdeel van de filosofie van de geest op Wikipedia en op andere websites. Wat mij opvalt is, dat er net zoveel stromingen, filosofiëen, zienswijzen en opvattingen zijn als kerkverbanden in Nederland :-). Meningen lopen gedeeltelijk parallel, overlappen elkaar, spreken elkaar tegen…. Binnen het dualisme zijn er stromingen en binnen het monisme ook weer net zo goed. Zou het niet kunnen dat men het gewoon niet weet, omdat dit toch buiten het wetenschappelijk vermogen van de mens ligt? Het doet mij vaak denken aan het begrip “blinde vlek” of “blinde hoek”. Je kunt je oog niet zien, omdat het je oog is.
    Je kunt je reukorgaan niet ruiken, omdat het je reukorgaan is, en je kunt je smaakpapillen niet proeven, omdat het je smaakorgaan is. Zo kun je je wetenschappelijk oog niet op je wezen richten, omdat je het zelf bent. Je kunt met je waarneming jezelf niet wezenlijk waarnemen, want al waarnemend onttrek je je aan jezelf. Ik zie dat als een volkomen vaststaande onmogelijkheid: een mens kan zichzelf niet doorgronden wie hij is. En je zou kunnen zeggen: ja, maar een ander mens kan dat wel. Inderdaad tot op zekere hoogte, anders hoef ik ook niet naar een dokter te gaan of een psycholoog. Maar ik geloof dat in het algemeen de mens dat wat hem mens maakt, en wat bij iedereen hetzelfde is: het wezen van de mens, niet kan doorgronden, dat is zijn “blinde vlek”. Daarom vraagt David ook aan God, hem te willen doorgronden; hij weet dat hij het zelf niet kan. En het lijkt er erg op dat de vele wetenschappers op dit gebied op zoek zijn naar iets wat in wezen nooit wetenschappelijk te vinden is. En dat, voorzover het de ontdekking van wie de mens is, tot doel heeft, hun overleggingen vruchteloos zijn.

  37. Rene,
    Je antwoord had ik kunnen voorspellen. .
    Alleen ga je voorbij aan de splitsing tussen “ervaren”, waar jij mee reageert en “verklaren” waar ik ook op doelde.
    Ik haal mezelf aan:
    >>Maar er zit meer aan vast: ook volgt de overbodigheid van die theïstische houding als je zoekt naar de verklaringen over alles dat leeft en bloeit.<>En soms kost dat iets.<< is voor mij zo cryptisch dat ik niet durf te gokken wat je bedoelt.
    Kan/wil je wat verhelderen?

  38. Roeland, zoals ik je vraag al voorspelde. Misschien had Swaab toch gelijk en zitten we hier als marionetten een toneelstukje uit te voeren 😉 …

    De verklaring van alles wat leeft wordt anders wanneer je hebt ervaren – en daarvan ten diepste overtuigd bent – dat er een God bestaat. Die ervaring vormt mijn leven, maar maakt niet alles eenvoudiger. En dat is ook niet nodig, of wat je zou verwachten.

    Mijn geloof volgt niet uit observaties van de natuur (geen ‘natuurlijke theologie’) of uit een experiment. Ik heb al vaker aangegeven dat ik niet zo van de Godsbewijzen ben. Punt is, dat ik wel overtuigd ben van het bestaan van God. Dat vind ik genoeg – net zoals en rechtbank een oordeel uitspreekt, ook al is het bewijs niet 110 procent.

    Dus mijn geloof levert mij iets op, en het kost ook iets (ik moet nadenken over de relatie geloof-wetenschap). Dat bedoel ik dus.
    Scheermessen zijn alleen nuttig om weg te snijden wat niet nodig of niet gewenst is. Aangezien mijn geloof zowel nodig als gewenst is, is het scheermes in dezen niet van toepassing.

  39. Rene,
    Dank voor de moeite. Zeker voor:
    >>Dus mijn geloof levert mij iets op, en het kost ook iets (ik moet nadenken over de relatie geloof-wetenschap). Dat bedoel ik dus.<<
    . . .
    Vandaar dat ik zoveel vrije tijd heb?
    De rest voor het geval we elkaar nog eens, met een beetje tijd over, tegenkomen.
    Dan kunnen we de marionettenoptie wat gedegener doornemen.

  40. Roeland, ach, het scheelt ook een boel tijd, hoor! Minder drang om de rat-race te volgen, niet altijd meer en meer willen hebben, beetje onthechting… Best wel een aanrader!

  41. @ Leon

    Als je meent dat wat ik onder de ziel versta niet klopt, verwacht ik ook dat je aangeeft waarom dat niet klopt en wat dan wel zou moeten zijn. Deze kritiek van jouw kant is wel erg gemakkelijk. Volgens mij is wat ik stel het minimaal noodzakelijke om de dood te overleven. Dat lijkt mij een heel redelijke definitie.

    Wat zou jou ervan kunnen overtuigen dat het niet hebben van een ziel niet slechts inbeelding is, maar ook werkelijkheid?

  42. @ Jaap

    Dat er ergens veel zienswijzen op zijn, wil niet zeggen dat al die zienswijzen even houdbaar zijn. Onder de wetenschappers en filosofen die zich hiermee bezighouden – de experts dus – is dualisme vrijwel uitgestorven. Dat zou toch te denken moeten geven. De vraag die dan resteert is niet of onze geestelijke vermogens afhankelijk zijn van ons brein, maar hoe ze dat zijn. Daar is een interessante discussie over gaande, maar die is irrelevant voor mijn punt (dualisme/onafhankelijkheidsthese is onhoudbaar).

    We kunnen onze zintuigen zelf onderzoeken (ik kan mijn eigen ogen wel degelijk zien en onderzoeken), maar belangrijker: we hebben al heel lang wetenschappers die zich hiermee bezighouden (oogartsen, kno-artsen, enz.). Op een vergelijkbare manier kunnen we ook ons eigen bewustzijn onderzoeken (wat gebeurt er tijdens slaap, het innemen van bepaalde middelen), maar ook hier weer: we webben wetenschappers die zich hier al enkele decennia mee bezighouden (wat relatief kort is). Zij zijn al heel wat te weten gekomen over de werking van onze geestelijke vermogens. Het is dus wetenschappelijk wel degelijk te onderzoeken.

  43. @Bart,
    Wat je zegt, begrijp ik wel. Natuurlijk kan ik mijn oog zien, in een spiegel, of als oogarts een ander zijn oog onderzoeken, als kno-arts iemands keel,neus en oor en als neuro-wetenschapper bewustzijnsverschijnselen i.v.m neurologische processen in de hersens, enz, enz. Ik bedoelde dat ik met mijn “blote” oog, zonder hulpmiddel, mijn oog niet kan zien, omdat het het oog zelf is, als een analogie. De mens kan zichzelf niet “zien”, omdat hijzelf mens is. Hij kan ontzettend veel, zeker door de wetenschap, te weten komen over zichzelf, dat ontken ik natuurlijk niet en ik heb daar ook best een behoorlijk groot vertrouwen in. Maar zoals het oog zichzelf niet kan zien, maar daarbij een hulpmiddel nodig heeft buiten zichzelf, een spiegel, of het oog van een ander mens, zo heeft de mens (niet een mens, maar de mens) iets of iemand nodig buiten zichzelf, om zichzelf te kunnen zien, begrijpen, doorgronden, om te weten wie of wat hij is. Dat kan nooit via de wetenschap, hoeveel nuttige en interessante dingen ze ook ontdekken; je kunt m.i. nooit op die manier de ander “vinden”. En dat is wat een man als Swaab meent dat de wetenschap wel kan; hij zegt: “Hersenonderzoek is niet meer dan alleen het zoeken naar de oorzaak van hersenziekten, maar ook een zoektocht naar de vraag waarom we zijn zoals we zijn, een zoektocht naar onszelf”. Het eerste deel van die zin geloof ik, maar dat we onszelf en het waarom van onszelf zouden kunnen “vinden”, onze identiteit, ons wezen ontdekken via de wetenschap, is volgens mij onmogelijk.
    Jij hebt het steeds over het dualisme en de onafhankelijkheidsthese. Maar ook in monistisch verband wordt over geest of ziel gesproken. Swaab zegt ook dat de de hersens de geest voortbrengen, zoals de nieren de urine. Nu is een product nooit gelijk aan de producent. Vind ik dus wel een vreemde uitspraak voor hem. Hij bedoelt zeker “bij wijze van spreken”? Andere monistische visies zeggen dat het gehele samengaan van processen in de hersens meer is dan het resultaat van de optelling van al die neuro-processen, m.a.w. : 1+1=3. Ook twee samenspelende blokfluiten zijn meer dan een optelling. 1 wijsje + 1 wijsje = 2 wijsjes + harmonie. De componist zorgt voor de samenbundeling, de harmonie.
    Zelfs als je dualisme afwijst, dan nog is er een soort overkoepelend geheel van alle hersenfuncties, die een samenbundelende eigenschap bezit, die je, als je het geen ziel wil noemen, dan “persoonlijkheid” kunt noemen, of “identiteit”, of welk naamkaartje je er ook aan hangt. Hersenfunctie + hersenfunctie + h…… enz = Nxhersenfunctie + harmonie = persoon. Ook hier zorgt de Componist voor de harmonie, de eenheid. Dat deze onsterfelijk is, valt m.i. , slechts te geloven, niet te bewijzenn, maar wie tot geloof gekomen is in Christus, heeft dat bewijs in zich, maar dat valt buiten het “oog” van de wetenschap. Een gelovige weet dat hij iets in zich heeft, wat de dood al gepasseerd is.

  44. @Bart,
    Nog even dit: natuurlijk vervalt met de dood ook het functioneren van de hersens en bijgevolg de persoon, zoals dode nieren geen urine meer produceren. Maar de compositie van deze persoon, zoals die gecomponeerd was, kan toch door de Componist gemakkelijk bewaard blijven? En opnieuw aan het “papier”, dus aan het menselijk lichaam worden toevertrouwd? Onze onsterfelijkheid ligt in God, niet in onszelf, daarom kun je, als je niet in God gelooft, volgens mij nooit met een gelovige tot overeenstemming komen op dit punt.

  45. @Bart

    De definitie van ziel klopt niet omdat het moet zijn « … op grond waarvan de mens een spiritueel leven heeft ».

    Ik zou overtuigd worden van mijn ongelijk indien men kan aantonen dat het incoherent is met mijn eigen wereldbeeld.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.