Eerder heb ik al aangekondigd dat ik in de Universiteitskrant een interview met Kocku von Stuckrad zou publiceren. Dat artikel is vorige week verschenen, en het is hier te vinden in pdf (pagina 8 & 9), en hier in ‘platte tekst’. Via de UK-site is ook een flash-versie van de krant te lezen.
De kop is ‘Van kabbala tot dna’. Meer over Von Stuckrad vind je op zijn eigen site, of de site van de RUG (zoals hier over zijn benoeming en hier over zijn oratie).
Please follow and like:
Ik zie dat von Stuckradt een “Geschichte der Astrologie” geschreven heeft, en nu dus college geeft over religie en cultuur. Kan ik eigenlijk wel begrijpen …
René, in de titel van je interview staat “Hoogleraar Religiewetenschap Kocku von Stuckrad ziet de Steen der Wijzen terugkeren in de moderne natuurkunde.”
Die vlag dekt de lading niet, meen ik. Wat von Stuckradt opmerkt – en dat is een open deur – is dat de moderne natuurwetenschap iets gemeen heeft met astrologie en kabbalie etc, namelijk de poging om het Al te verklaren. Hij zegt dat de GUT “doet denken” aan de Steen der Wijzen, en dat is ook zo. Je zou ook kunnen zeggen dat GUT een “Holy Grail” of “Gulden Vlies” is etc. Je ziet dat von Stuckradt zich afvraagt waarom astrologie afgedaan heeft, althans in de natuurwetenschappen. Inderdaad: waarom wordt de ene theorie wel geloofwaardig geacht en de andere niet?
@ Martin, de introtekst van een achtergrondartikel kan je vergelijken met de trailer van een film. Daarin zoek je niet de nuance, je probeert de lezer te verleiden om het stuk in te gaan.
GUT is niet de steen der wijzen, maar het komt uit een zelfde denkwijze voort. Net als kabbela en biotechnologie.
Ik blijf toch wat vraagtekens stellen bij een aantal van Von Stuckrads uitspraken, zoals de vergelijking tussen de christelijke Kabbalah en dat ribosoom-verhaal, waaruit Von Stuckrad concludeert: “Maar het laat zien dat de scheiding tussen natuurwetenschap en filosofie die door de Verlichting is ingezet, niet zo heel zuiver is.” Ik begrijp die conclusie eigenlijk niet. Wat is in de pre-Verlichtingsperiode eigenlijk natuurwetenschap? Is voor Von Stuckrad natuurwetenschap en natuurfilosofie hetzelfde? Bovendien, wat betekent het dat de scheiding tussen natuurwetenschap en filosofie niet zo heel zuiver is? Dat veel natuurwetenschap theoriegeladen is? Dat is een open deur; dat weten alle wetenschappers. Maar wat zegt dat dan verder? Nee, bij nader inzien vind ik die vergelijking van dat ribosoom-verhaal met de Kabbalah eerder mystificerend werken dan dat het iets verheldert. Von Stuckrad lijkt bovendien het belang van natuurwetenschap in onze samenleving iets te willen relativeren ten opzichte van de rol van religie door te suggereren dat eigenlijk alles religie is. Lijkt me niet zo’n handige move als je een dialoog wilt met bèta’s etc.
Ik sluit me aan bij Taede. Ook in zijn rede vind ik zijn parallellen veel te ver gezocht. Als je het begrip ‘religie’ maar ver genoeg optrekt, kun je alles als religie gaan beschouwen. Dat lijkt mij niet erg zinnig, zeker gezien zijn onderzoeksveld niet.
http://www.vonstuckrad.com/research.html#The%20Paradox%20of%20Nature
“The Paradox of Nature: Religion, Metaphysics, and the Emergence of the Modern Sciences
The relation between the natural sciences and religion has been the object of much scholarly discussion. Often, it is argued that the emergence of the modern natural sciences is the result of an emancipation of science from religion, a process that started with the scientific revolution and that was reinforced in the Enlightenment period. Critics have noted that the relation between the natural sciences and religion is much more nuanced than this simple interpretation suggests. However, it is by no means clear how this relation can be explained in a way that reflects all these nuances.
This project aims at providing an interpretational framework and tentative answers to the questions involved in this discussion. The point of departure is the observation that the emergence of the modern natural sciences is characterized by a two-fold process. On the one hand, we see what I have called a process of disjunction in Western knowledge of nature: since the eighteenth century, astrology has been fully separated from astronomy, alchemy from chemistry, or philosophy of nature from the natural sciences. On the other hand, we see that religious and metaphysical interpretations of nature have been moved into the scientific sphere: speculations about the ‘living power of nature’ were part and parcel of Enlightenment science and particularly of Romantic responses to it; Darwinism could easily merge with veneration of nature at the end of the nineteenth century; the Pythagorean and kabbalistic idea that the basic components of nature are numbers and letters entered the metaphorical arsenal of the modern life sciences that speak in terms of coding, decoding, recoding, and ultimately of creation of life in a religious framework of meaning.
These are examples that indicate a transformation of the religious field since the eighteenth century. Studying such dynamic processes enables us to think beyond the secularization paradigm and to reconstruct the genealogy of modern natural sciences in close connection with, rather than simple antagonism to, the religious field.
The project runs from 2009 through 2014 and will result in a number of articles and a monograph.”
Nou, we zijn benieuwd.
Ik snap alleen niet waarom Pythagoreïsme etc. pas bij DNA zou optreden; de mathematisering van het wereldbeeld is al een paar eeuwen geleden begonnen.
Dit project is niet echt nieuw. Ik heb hier gewoon college over: history of science and technology. Zelfde thema’s.
Dat Pythagoreïsme pas bij DNA optreedt, staat er niet m.i. Juist dat dat een paar eeuwen geleden (bij de Verlichting) begonnen is.
arnoud
the Pythagorean and kabbalistic idea that the basic components of nature are numbers and letters entered the metaphorical arsenal of the modern life sciences that speak in terms of coding, decoding, recoding, and ultimately of creation of life in a religious framework of meaning.
Heeft Von Stuckradt wel enig begrip van natuurwetenschap?
De suggestie dat begrippen als coderen en decoderen in de context van DNA slechts metaforisch zouden zijn is mij ook opgevallen. Creationisten beweren wel eens dat “coderen” een coderende intelligentie vooronderstelt; zou dat bedoeld worden?
@Arnoud: ken je de “De mechanisering van het wereldbeeld” van Dijksterhuis? Prachtig boek.
@Martin,
Ik ken het boek niet van E.J.Dijksterhuis, maar wel verwijzing ernaar in “De-centring the ‘big picture’: The Origins of Modern Science and the Modern Origins of Science” van Andew Cunningham en Perry williams (The British Journal for the History of Science, BJHS, 1993, 26, 407-432)
arnoud
René,
Bij de pdf versie krijg ik een foutmelding:
ERROR 403: Verboden.: ‘/FILES/root/2009-2010/2009-2010-28/universiteitskrant28-jg39.pdf’
Verder lees ik dan maar de ‘platte’ versie, geen probeem, maar wou het toch even melden.
@ Jona, d’r zit blijkbaar nog een beveiliging op (alleen voor RUG-mensen te bekijken). Stamt uit de tijd dat we extra moesten betalen aan fotografen voor het op internetplaatsen van de pdf’s. In de flash-versie (klik op het krantje op de voorpagina) kan je wel een opgemaakte versie zien.
@ Martin: pythagorisme is een levensbeschouwelijke stroming, Pythagoras had naast z’n stelling een eigen sekte.
Ik denk dat Von Stuckrad wel degelijk wat in zijn mars heeft – is absoluut geen creationist, maar bekijkt de wetenschap vanuit een andere – vooral historische – hoek.
@René: ik denk ook niet dat von Stuckrad een creationist is. Hij ziet religie als een cultureel verschijnsel, net als shamanisme en astrologie. Daar heeft hij gelijk mee. En ik vind het wel leuk hoor, als iemand de wetenschap eens uit een andere hoek bekijkt.
Zo zie ik het werk van Von S. ook. De connectie tussen kabbala en gentechnologie is een aardige analogie. En er zijn gentechnologen – neem de transhumanisten – waar die vergelijking beter op slaat dan op anderen. Dat onderscheid maakt Von S. wel degelijk – al dringt dat soort subtiliteiten niet altijd door in journalistieke artikelen.
Zelf vind ik zo’n blik van buiten vaak prikkelend, ook als ik het er niet mee eens ben. Ik heb met veel plezier werk van Bruno Latour gelezen, z’n antropologische observaties in een lab. Heel herkenbaar, ook al heb ik weinig tot niets met postmodernisme, het zet je wel aan het denken.
En natuurlijk, ik heb een uitgesproken levensovertuiging, iets waar in de wetenschap wel eens met enige scepsis naar gekeken wordt – en dan vind ik het wel leuk om uitspraken als die over de Steen der Wijzen te citeren.
Ik begrijp inmiddels dat von Stuckrad een astroloog is:
http://www.astrologix.de/forum/ForumID19/23.html#
Misschien neemt hij de “Steen der Wijzen” wel heel serieus …
Mmmm… Vooralsnog ga ik er vanuit dat de recensent te veel sterretjes in de ogen had en dat KvS die Lilith en de verering er omheen geheel historisch/sociologisch/antropologisch bekijkt. Ik zal er eens naar vragen.
Zie ook: http://nl.wikipedia.org/wiki/Kocku_von_Stuckrad. ook op Wikipedia wordt Von Stuckrad “astroloog” genoemd. Het Lilith-boek lijkt echt een astrologieboek te zijn, zie ook de recensies op http://www.amazon.de/Lilith-Licht-schwarzen-Mondes-G%C3%B6ttin/dp/3591084115/ref=sr_1_1?ie=UTF8&qid=1271404495&sr=8-1. Vreemd genoeg noemt Von Stuckrad het boek niet in zijn literatuurlijst op zijn eigen (RUG)site.
Het Duitse Wikipedia-artikel (http://de.wikipedia.org/wiki/Kocku_von_Stuckrad) vermeldt in een voetnoot wel dat de betiteling “astroloog” overgenomen is van de flaptekst van het Lilith-boek.
De Duitse wikipedia-link wordt niet omgezet naar HTML. Dus hier nogmaals:
http://de.wikipedia.org/wiki/Kocku_von_Stuckrad
“Kocku von Stuckrad (* 6. April 1966 in Kpandu, Ghana/Westafrika) ist ein deutscher Religionswissenschaftler, Hochschullehrer, Astrologe[1] und Buchautor.”
Ik denk dat zijn studenten wel een interessante mix van denkbeelden voorgeschoteld gaan krijgen.
De vraag ligt inmiddels in de mailbox van Von Stuckrad, maar hij is er pas volgende week weer (aldus het automatische antwoord). Wordt vervolgd…
Als hij werkelijk een astroloog is, vind ik het absurd dat hij deze positie aan een achtenswaardige universiteit heeft. Het zou in ieder geval wel de nodige opmerkelijke stellingen in zijn oratie en interview verklaren.
@Bart,
“Als hij werkelijk een astroloog is, vind ik het absurd dat hij deze positie aan een achtenswaardige universiteit heeft.”
Waarom? Als hij zich daar (geheel volgens jouw opvatting) met ‘wetenschap’ bezig houdt, mag hij toch persoonlijk bezig zijn met wat ie wil?
arnoud
@ Bart,
Ik ben het met Arnoud eens. Het zou opmerkelijk zijn als VS daadwerkelijk erkent een astroloog te zijn, maar als hij dat als hobby uitoefent, is daar toch niets mis mee? Hij wordt internationaal erkend als een groot wetenschapper, en daar gaat het om. Wat hij in zijn vrije tijd doet, moet hij zelf weten.
@ Arnoud en Taede
VS heeft er blijkbaar een boek over geschreven, dus als het al een hobby is, neemt hij die vrij serieus. Ook zal zou het slechts een hobby zijn, dan nog heb ik er een probleem mee. Als je astrologie au sérieus neemt, laat je je niet alleen in met pseudowetenschap, maar ontken je impliciet het wereldbeeld dat de wetenschappen als geheel ons presenteren (astrologie is in strijd met astronomie, natuurkunde, genetica, psychologie enz.). Dit vind ik voor een hoogleraar, zeker aan een achtenswaardige universiteit, onaanvaardbaar.
Volgens mij heb jij al eens eerder aangeven dat wat jou betreft een creationist niet thuishoort in de KNAW vanwege een soortgelijke reden die ik hier geef. Een hoogleraar die tevens astroloog is lijkt mij een vergelijkbaar geval.
@ Bart,
Een creationist hoort niet binnen de KNAW thuis, omdat die de spelregels van wetenschap niet alleen niet accepteert, maar zelfs wil veranderen. Ik zie die “revisionistische” drive niet terug bij Von Stuckrad, en dat is dus een verschil.
Bovendien vraag ik mij sterk af of jouw idee van een impliciete verwerping van het wetenschappelijke wereldbeeld klopt. Mijns inziens is dat niet noodzakelijk. Jij hebt nog een heel ouderwets beeld van astrologie, waarbij de planeten en sterren invloed uitoefenen op het leven hier beneden. Veel huidige astrologen accepteren die ideeën al lang niet meer, maar gaan veelmeer mee met bijvoorbeeld een Jungiaans-psychologische interpretatie van astrologie. Een dergelijke interpretatie ontkent het wetenschappelijke wereldbeeld helemaal niet. Als Von Stuckrad al astroloog is (ik ben daarvan nog niet overtuigd; alle ideeën daaromtrent zijn gebaseerd op een enkele flaptekst), dan zou het best eens kunnen dat hij een dergelijke psychologische invalshoek kiest. Als dat zijn hobby is, lijkt me daar toch echt niets mis mee. Het wordt problematisch als hij zou proberen astrologie te verdedigen als een soort van wetenschap, maar iets dergelijks zie ik in zijn lijst van publicaties niet terug.
@Bart,
Ik begrijp jou niet zo goed. Je hebt enerzijds geen enkel probleem met gelovigen, zolang ze hun geloof buiten de wetenschap houden achter de voordeur.
Nu vind je het blijkbaar toch onacceptabel als een astroloog (wat het dan ook is – in ieder geval niet wetenschappelijk in de gebruikelijke zin van het woord) een positie krijgt aan een achtenswaardige universiteit.
Het maakt toch geen moer uit of je er een boek over schrijft? Als je als wetenschapper een gedichtenbundel uitbrengt, maakt dat je toch niet minder wetenschapper?
arnoud
Volgens de wikipedia pagina is deze von Stuckrad een specialist op het gebied van de Europese religiegeschiedenis, de geschiedenis van de astrologie, evenals van de samenhang tussen natuurfilosofie, natuurwetenschap, esoterie en religie.
Dus geen praktiserend astroloog, lijkt het.
Arnoud, heb je de oratie van VS wel gelezen? Ihb dat over de “polemische disjunctie”? Van mij hoeft de man overigens niet weg van de RUG, hoor. Theologie, astrologie, het is mij om het even. En de culturele geschiedenis van alchemie, astrologie etc. is op zich wel leuk; Newton hield zich er ook mee bezig.
Eelco,
Ik vermoed dat je gelijk hebt, en dat de uitgever een flaptekst heeft geschreven die een eigen leven is gaan leiden. Daarbij blijven natuurlijk wel wat vragen over, zoals (1) waarom heeft Von Stuckrad de uitgever dan niet gecorrigeerd? En (2) waarom noemt hij het boek niet in zijn publicatielijst? Maar ik denk dat VS daar t.z.t. wel helderheid in zal verschaffen.
@ Martin: Newton was praktiserend alchemist en hield zich actief met theologie bezig, ihb het zoeken naar vervulling van eindtijdprofetieën, en de vaststelling van de datum van het begin van het duizendjarig rijk. Het was voor hem geen ‘culturele geschiedenis’, maar iets waar hij rotsvast in geloofde.
Hieronder de reactie van Von Stuckrad (die ondanks het bericht van de out-of-office reply wel z’n mail las). Geplaatst met toestemming.
Beste René,
Dank je wel voor je bericht. Ik ben blij dat je dit vraagt, want ik wordt met deze reacties vaker geconfronteerd.
Op de NL Wiki site wordt ik tevens als “theoloog” beschreven en wordt er gezegd dat ik mijn “docentenbevoegdheid voor theologie” in Bremen heb gehaald (hoewel het om een “habilitatie in het vak religiewetenschap” gaat)… Dat zijn de gevaren van zogenoemde “democratie” op Wikipedia. Het is me tot nog toe niet gelukt om de (anonieme) auteurs van Wiki ervan te overtuigen, dat ik nóch een astroloog nóch een theoloog ben. Het enige wat de Duitse NL auteurs vervolgens hebben gedaan is nog een voetnoot erbij te zetten met een verwijzing naar een college dat ik in een astrologie-opleiding heb gegeven (zonder te vermelden dat dat een college over de geschiedenis van de astrologie was en niet over astrologische methodologie). Enfin, je mag met astrologen kennelijk niet eens praten…
Toen ik me voor mijn promotieonderzoek in de astrologiegeschiedenis heb verdiept, was ik actief bezig in het veld en heb ik geprobeerd de astrologische methoden zo goed mogelijk te begrijpen. Dat hoort voor mij bij een gedegen wetenschappelijk onderzoek. Dat je dan soms de methoden ook zelf uitprobeert, vind ik niet problematisch als je je in je wetenschappelijke analyse aan de academische manier van redenering houd.Daarom wordt het boek over Lilith, dat ook een astrologisch gedeelte bevat, niet als wetenschappelijke publicatie op mijn website genoemd.
Hetzelfde geldt trouwens ook voor mijn onderzoek naar sjamanisme. Ook daarbij heb ik actief deelgenomen in sjamanistische workshops om een eigen beeld te krijgen over wat er gebeurt en hoe dit veld in elkaar zit. Het is nu wachten erop dat iemand op Wikipedia zegt dat ik “zelf een sjamaan” ben.
Dit is alles trouwens zelf een heel interessant verschijnsel om te bestuderen, want het bevestigt de these die ik onder meer in mijn oratie heb verdedigd, dat het moderne westerse denken is ontstaan door een proces van polemische afscheiding (disjunctie) van alles, wat de moderniteit naar eigen zeggen is voorbijgestreeft. Je hoeft helemaal niets te weten over astrologie of sjamanisme, maar je kunt gerust ervan uitgaan dat het flauwekul uit de middeleeuwen is. Als iemand deze dingen serieus historisch-wetenschappelijk bestudeert wordt hij of zij meteen voor gek/practitioner/believer uitgemaakt. Boeiend onderwerp voor religiewetenschappelijk onderzoek!
Hartelijke groeten,
Kocku
@ René,
Complimenten hoe je dit opgelost hebt!
Da’s dan duidelijk.
Die flaptekst blijft wel wat vreemd: flapteksten zijn over het algemeen bedoeld om boeken te verkopen, en die zouden dan toch moeten kloppen. Iemand die een astrologisch boek zou willen kopen (bestaan die echt nog ?) zal zich nu bekocht voelen …
Nog een geluk dat VS geen promotie onderzoek heeft gedaan naar vrouwenhandel.
@Eelco,
“Die flaptekst blijft wel wat vreemd: flapteksten zijn over het algemeen bedoeld om boeken te verkopen, en die zouden dan toch moeten kloppen.”
Flapteksten zijn over het algemeen bedoeld om boeken te verkopen, daarom kloppen ze meestal niet 😉
arnoud
@ Arnoud & Eelco,
Dat met die flaptekst blijft inderdaad vreemd. Want wat een uitgever ook op een flaptekst wil schrijven, als auteur moet je daar wel achter kunnen staan. Sterker nog veel auteurs wordt gevraagd zelf de flaptekst te schrijven! (Dat gebeurde mij zowel bij “God en de menselijke maat” als bij “God én Darwin”, hoewel bij het laatstgenoemde boek de uitgever uiteindelijk vrij veel heeft veranderd.) Waarom Von Stuckrad dan bij de flaptekst van het Lilith-boek niet heeft geprotesteerd, blijft wat vreemd.
Enfin, ik ben met de uitleg van Von Stuckrad dik tevreden. Hij wil blijkbaar een soort van participatorisch onderzoek doen wanneer hij een fenomeen bestudeert. Uitstekend! Iemand die dus bij uitstek aan een achtenswaardige universiteit thuishoort als je het mij vraagt.
En ik sluit me bij Janus aan: Complimenten, Rene, voor je snelle actie!
@arnoud:
Goede boeken zouden (bewust ?) foutieve flapteksten niet nodig moeten hebben !
Ik zou dit boek na het lezen van deze flaptekst onmiddelijk teruggezet hebben …
Denk jij dat astrologie nog steeds verkoopt ? Ik vrees dat ik het antwoord al ken … maar ik blijf hopen.
@ Eelco, je zou een verzameling kunnen aanleggen van teksten waarin astronomie per ongeluk astrologie wordt genoemd. Ik heb daar redelijk pijnlijke voorbeelden van gezien…
@renefransen:
Ik ben het ondertussen al gewend, en knipper niet eens meer met m’n ogen als ik weer eens astroloog genoemd wordt …
Het is ook wel een begrijpelijke vergissing: bij geologie denk je tenslotte ook niet aan pseudo-wetenschap, en het woord geonomie bestaat niet eens.
@Taede: dus participatorisch onderzoek is wetenschappelijk, maar een verslag daarvan niet?
@ Martin,
Ik begrijp je vraag niet.
VS zegt “Toen ik me voor mijn promotieonderzoek in de astrologiegeschiedenis heb verdiept, was ik actief bezig in het veld en heb ik geprobeerd de astrologische methoden zo goed mogelijk te begrijpen. Dat hoort voor mij bij een gedegen wetenschappelijk onderzoek. Dat je dan soms de methoden ook zelf uitprobeert, vind ik niet problematisch als je je in je wetenschappelijke analyse aan de academische manier van redenering houd.Daarom wordt het boek over Lilith, dat ook een astrologisch gedeelte bevat, niet als wetenschappelijke publicatie op mijn website genoemd.”
@ Martin,
Ik ken dat boek niet, behalve dan wat ik erover op Amazon.de heb gelezen. Normaliter zou ik zeggen: ook een verslag van participatorisch onderzoek is gewoon wetenschap. Ik weet echter niet wat de status van VS’ Lilith-boek is. Blijkbaar ziet hijzelf het niet als een wetenschappelijk verslag, en daarom neemt hij het niet op als wetesnchappelijke publicatie op zijn website. Maar wat is dan de status van het boek? Ik kan het volgende bedenken. De flaptekst en de recensies op Amazon.de suggereren dat het boek bijdraagt aan een intern-astrologisch debat, dus een debat onder astrologen zelf. Het lijkt dus alsof VS heeft geprobeerd mee te denken met astrologen (zelf de methoden uitproberen) en zich dus als astroloog te gedragen. Vandaar dat het boek dan zelf een astrologisch boek wordt, en dus geen wetenschappelijk werk, hoewel het onderdeel is van een bredere wetenschappelijke studie van het fenomeen astrologie.
Is dit een antwoord op je vraag?
Ja, dat bedoelde ik, Taede.
Je gedragen als een astroloog maar het niet zijn, dus.
Enfin, zand erover.
Er is nu gelukkig wat helderheid. Ik heb er geen probleem mee als hij in het kader van veldwerk meedoet aan astrologie en sjamanisme, zo lang maar duidelijk blijft dat hij dit soort ideeën zelf niet serieus neemt. Er zit een belangrijk verschil tussen serieus bestuderen en serieus nemen.
Na een paar biertjes met m’n collega’s ‘doen’ we ook wel eens wat aan astrologie … erg hilarisch !
@ Bart,
Ik blijf een probleem houden met jou idee van wat een wetenschapper wel en niet mag doen. Zelfs al zou VS astrologie wel serieus nemen – en misschien doet hij dat wel, hij zegt daarover immers niets in zijn e-mail – dan nog maakt dat hem geen slechte wetenschapper, zoals ik hierboven al heb gezegd.
Er zijn in Amerika wetenschappers die ook een native American achtergrond hebben en ook sjamanisme bedrijven. Maakt hen dat tot slechte wetenschappers? Ja, alleen als ze proberen wetenschap zo aan te passen dat het een “sjamanistische wetenschap” wordt (analoog aan creationisme), maar niet als ze dat als liefhebberij doen.
Je zegt het nergens zo stellig, maar diep van binnen vind jij ook religieus gelovige wetenschappers geen echte wetenschappers. Je hebt een totaal zwart-wit-beeld van wat wetenschap is of zou moeten zijn. Dat mag, maar ik vind dat net zo bevooroordeeld als de wetenschappers die jij (impliciet) van bevooroordeeldheid beticht.
Ik ben het met Bart eens: geloof, van welke soort dan ook, heeft in de wetenschap niets te zoeken, maar is voor persoonlijk gebruik uiteraard geen enkel probleem.
Eelco,
We zijn het denk ik wel eens: Geloof heeft in wetenschap niets te zoeken. Maar je zegt het zelf: voor persoonlijk gebruik is het geen enkel probleem. Bart gaat echter verder en stelt dat een wetenschapper die bijv. astrologie persoonlijk gebruikt, geen goede wetenschapper is, óók als die wetenschapper geen enkele poging doet om zijn “geloof” in de wetenschap binnen te brengen. Een dergelijke stelling vind ik te ver gaan.