In het blad Sophie heeft filosoof Jan Hoogland een stuk geschreven met als titel ‘De aller-allerlaatste keer over schepping en evolutie’. De neiging is dan om maar niet meer te reageren, dat zou dan weer een ‘aller-aller-allerlaatste’ reactie kunnen ontlokken, maar in het artikel maakt hij een aantal opmerkingen die mijn wenkbrauwen bijkans van mijn voorhoofd lanceerden.
Bovendien, ik heb op basis van een aantal citaten uit dit stuk op Facebook een vrij lange discussie gehad met Arjan Klok, en heb hem toen ik de volledige tekst zag beloofd er nog eens in meer detail op in te gaan. Dus bij deze!
Hoogland zegt een aantal dingen waar ik helemaal achter kan staan. Dat het letterlijk nemen van het scheppingsverhaal in de Bijbel een moderne ontsporing is. En dit vind ik een mooi citaat:
“In de wetenschap is wat mij betreft alles geoorloofd, zolang de wetenschapper zich maar open opstelt, argumenten tegen zijn zienswijze serieus neemt en zich niet opsluit in de eigen tunnelvisie. Bovendien is de wetenschap op zoek naar verklaringen, niet naar al dan niet geloofwaardige verhalen.”
Maar daar staat dan dit stukje weer tegenover:
“Aan de andere kant staan mensen die een wetenschappelijke verklaring proberen te geven van het ontstaan van de aarde, van de soorten en van het leven zoals het nu is. Ik betwijfel ernstig of de wetenschap überhaupt in staat geacht moet worden dergelijke verklaringen te bieden: daarvoor zijn de instrumenten van de wetenschap te beperkt.”
De instrumenten van de wetenschap hebben hun beperkingen, dat ben ik volledig met Hoogland eens. Alleen, de uitspraak dat die instrumenten te beperkt zijn om verklaringen te bieden voor het ontstaan van de aarde en van de soorten gaat mij toch echt te ver. De wetenschap heeft stapels en stapels gegevens geproduceerd om zaken als de Oerknal of evolutie te onderbouwen.
Gaten
Hoogland stelt ook dat de ‘rationele constructie’ die de wetenschap biedt vol zit met ‘lacunes en gaten’. Dat is op zich waar, en helemaal niet erg. Het gaat erom hoe groot de lacunes en gaten zijn, maar ook hoe veel kennis daar omheen zit. Om eens een metafoor te gebruiken: gatenkaas zit vol ‘lacunes en gaten’, maar is ontegenzeggelijk kaas! Het bouwwerk van de wetenschap vertoont inderdaad lacunes, maar er zit zoveel ‘kaas’ omheen dat het niet zomaar te negeren is, iets wat Hoogland wel lijkt te doen.
Helemaal raar wordt het als Hoogland de lacunes nader gaat omschrijven:
“Zij verklaart misschien wel iets, maar zegt mij eigenlijk maar heel weinig over de bedoeling van de adembenemende rijkdom aan soorten en de enorme variatie aan levenswijzen, vormen en kleuren in de scheppingswerkelijkheid. Laat ik die op mij inwerken, dan ben ik veel meer geholpen door het verhaal van een geniale kunstenaar met een grenzeloze fantasie dan met de reconstructies van de wetenschap.”
Moet de wetenschap wel over de ‘bedoeling’ gaan? is de eerste vraag die je hier kunt stellen. En zijn de verhalen van geniale kunstenaars echt superieur aan de reconstructies van de wetenschap? Wetenschap gaat maar zeer beperkt over ‘doel’, doorgaans zijn wetenschappers nogal argwanend als het gaat om verklaring van doelen. Veel dieren lijken bijvoorbeeld doelgericht te werken, maar wie beter kijkt ziet dat ze een instinctief programma afdraaien. En het doel van een bloem is niet om de wereld mooier te maken, of bijen van honing te voorzien.
Dit zei de dochter van Richard Dawkins ooit, en papa Richard voelde zich genoodzaakt te zeggen dat zij ongelijk had. Schoonheid en honing zijn niet het doel van bloemen. Hier lopen de visie van de wetenschapper en van de kunstenaar duidelijk uiteen, maar hoe je het ook wendt of keert, ze hebben allebei gelijk, maar vanuit verschillende invalshoeken.
Doelgericht
Als Hoogland zegt voor zijn opmerking over gaten overigens ook: “Eén ding weet ik wel: voor de echte vragen die ik heb rond de oorsprong van de wereld en de herkomst van ons leven heb ik weinig aan de evolutietheorie.” Maar is de wetenschap bedoeld om de vragen die Jan Hoogland belangrijk vindt te beantwoorden? Niet per se. Dat is ook geen probleem. En het gaat veel te ver om dan de (natuur)wetenschap maar min of meer bij het vuilnis te zetten. Kortzichtig ook, want wetenschap kan best (aanvullende) inzichten geven!
Om dit te illustreren spring ik nu verder naar een punt waarop hij opnieuw over doelgerichte verklaringen spreekt:
“Waarom is het veelal als wonderlijk beschreven proces van de geboorte van een kind tegelijk in allerlei opzichten zo pijnlijk en waarom is een geboorte oorzaak van lijden? Is dat een natuurgegeven? Kunnen we ‘verklaren’ waarom het zover gekomen is? Is er sprake van een nog niet voltooid evolutieproces? Of is de pijnlijkheid van de bevalling op zich een uiterst nuttig en functioneel onderdeel van het voorplantingsproces en dus evolutionair verklaarbaar?”
Het simpele antwoord is ‘ja, er is een verklaring’. Die ligt in het toegenomen hersenvolume van mensen, dat voor een groot hoofd zorgt. De breedte van het geboortekanaal is achtergebleven bij de omvang van babyhoofdjes en dus is een bevalling pijnlijk en gevaarlijk. Dat is de evolutionaire verklaring.
De Bijbelse verwijzing uit Genesis 3 is een van een andere orde, en kan – zeker in de toelichting die Hoogland er zelf bij geeft – prima naast de evolutionaire verklaring staan. De Bijbel geeft een duiding van de geboortepijnen die de wetenschap nooit zou bedenken. Maar dat maakt geen van beide verklaringen meer waar!
Natuurlijk gaat de Bijbel veel verder dan de ‘platte waarheden van wetenschap en evolutietheorie’, zoals Hoogland zegt. Dat is de rol van goede literatuur, van inspirerende (en geïnspireerde) verhalen. Maar het is geen reden om de wetenschappelijke verklaring in twijfel te trekken. Een arts heeft veel uiteindelijk meer aan de wetenschappelijke verklaring voor de moeiten bij een bevalling dan aan Genesis 3!
Pretentie
Hoogland ziet er niets in om de evolutietheorie als ‘een waarheid te gaan uitdragen’. En hier moet ik ernstig met hem van mening verschillen. De evolutietheorie is op dit moment de meest plausibele verklaring voor het ontstaan van de diversiteit aan leven die wij zien op onze planeet – zowel in levende lijve als in het fossielen archief. Daarmee is het een waarheid. Niet dé waarheid, niet de héle waarheid, maar wel een waarheid, en die verdient het waar nodig verdedigd te worden.
De pretentie van evolutionair creationisten is doorgaans ook niet om de waarheid tot één dimensie terug te brengen. Christenen die evolutie accepteren als gegeven erkennen daarnaast doorgaans net als Hoogland de waarheid in de Bijbelse verhalen. Hun ‘zendingsdrang’ is – ik spreek hier voor mijzelf, maar vermoedelijk voor de meeste evolutionair creationisten – doorgaans een reactie op ongefundeerde aanvallen op de wetenschap, doorgaans vanuit het jonge aarde creationisme.
Hoogland creëert in zijn artikel een kunstmatige tegenstelling tussen geloof en wetenschap. De wetenschap weet heel veel, maar uit het Sophie artikel blijkt niet dat Hoogland zich daar echt rekenschap van geeft. Dat is jammer, want nu moet ik dus weer ‘zendingsijver’ tonen om die fouten te herstellen. En zo blijven we bezig. Voor een ‘aller-allerlaatste’ bijdrage over schepping en evolutie is zijn stuk veel en veel te slordig geschreven.
Ook ik had me al gestoord aan dit merkwaardige en slecht onderbouwde artikel, en ben erg blij met deze reactie. Volkomen terecht lijkt me. Hoogland matigt zich een oordeel aan over evolutie zonder grondig kennisgenomen te hebben van het overweldigend vele materiaal dat ervoor pleit. Heel goed dat René Fransen hier de vinger bij legt.
Beste Gijsbert
Ik heb de indruk dat voor zover dit stuk gaat over evolutie het een pleidooi is voor een open wetenschappelijke houding (ik vermoed dat bedoeld wordt in tegenstelling tot strikt naturalisme) en over de vraag wat voor waarde we aan de wetenschap mogen toekennen mbt tot oorsprongs vragen.
Het probleem met strikt naturalisten is dat ze m.i op het gebied van oorsprongsvragen niet geheel te vertrouwen zijn .
Waarom ben je atheist ? Omdat je niet geloof dat er bovennatuurlijke intelligente entiteiten zijn die invloed op de natuur hebben . Hoe weet je dat ? Omdat er nog nooit iets in de wereld heeft plaatsgevonden dat daarop wijst.
En als je wel iets tegenkomt zoals finetuning of een vermeende waarneming van een wonder? Dan verzin je zo een scherpe voorwaarde dat een dergelijke waarneming daar niet aan voldoet of zoals in het geval van finetuning verzin je de stoplap van oneindig veel zeer lastig aan te tonen heelallen of je noemt de verschrikkelijke “GOd van de gaten” en sidderend heb je daarmee de theist weer terug in het hok .
Het wetenschappelijk debat over oorsprongsvragen wordt echter wel sterk gestuurd door strikt naturalisten , en ik heb het idee dat Hoogland een punt heeft mbt tot de christelijke wetenschappers die zich wel erg enthousiast in die flow laten meenemen om ons te overtuigen dat evolutie ( in de zin van Common descent ) een feit is.
Als er dan echter weer een tamelijk fundamentele gedachte sneuvelt dan gaan ze er prat op dat de wetenschap zo een ruim denkende gemeenschap is , zo heel anders dan gelovigen. Op die manier kun je inderdaad niet verliezen.
Maar stel nu dat God of desnoods een buitenaardse beschaving het leven hier heeft “ingezaaid” .
Een strikt naturalist zal hier noooooit achterkomen.
@Andre, allereerst: Hoogland gaat wel even verder dan een pleidooi voor een open wetenschappelijke houding. Hij stelt dat ‘de instrumenten te beperkt zijn’ om oorsprongsvragen te onderzoeken. Daarna stelt hij de verkeerde vragen aan de natuurwetenschap (over doel, betekenis, schoonheid).
Daarnaast: je maakt van een wetenschapper die zijn/haar vak beoefent op naturalistische wijze een atheïst. Dat is een stap te ver. Bijna alle wetenschappers die ik spreek zijn – voor zover ik kan inschatten – naturalist omdat die insteek uitstekend werkt. Daarnaast zijn er christenen in de wetenschap die tot dezelfde conclusies komen als hun niet-gelovige collega’s, en die conclusies ook durven verbinden met hun geloof. Wanneer je zegt dat die zich ‘laten meenemen in de flow’ doe je hen onrecht aan.
De naturalist zal in ‘inzaaien van leven’ ontdekken (als het zichtbaar is), maar als verklaring een vraagteken introduceren en niet God. Wat niet zo gek is. Ik zou het – theologisch – raar vinden wanneer God zich openbaart via zo’n uithoekje van de wetenschap.
René
“Hij stelt dat ‘de instrumenten te beperkt zijn’ om oorsprongsvragen te onderzoeken.”
Maar dat is grotendeels ook zo!
De Big Bang kunnen we heel ten dele onderzoeken, maar we weten niets zeker over de natuurkunde die helemaal aan het begin gold. We kunnen geen proeven op aarde doen die heel dicht bij de energieeen kwamen zoals die aan het begin golden Het is één en al extrapolatie met een matige houdbaarheidsdatum zie mijn verwijzing naar Erik Verlinde.
Over het ontstaan van leven dan. Met veel moeite is Greg Venter er recent in geslaagd het kleinste genoom voor een bacterie te maken, nog altijd 473 genen waarvan hij van 150 genen nog niet weet wat ze doen
Maar ook al lukt het met 300 genen, dan is dat bepaald geen bewijs dat zichzelf robuust voorplantend leven spontaan kan onststaan.
Heb ik het nog niet over homo Naledi , waarvan paleontologen blijkbaar niet kunnnen zeggen op grond van morfologie of ze 10.000 jaar of een miljoen jaar oud zijn. So much for human evolution
Dat is vermoed ik wat Hoogland bedoelt!
Verder heb ik het over strikt naturalisten of filosofisch naturalisten , niet over methodologisch naturalisme. Dat is een fundamenteel verschil.
De eersten zijn of atheist of misschien fideist , maar dat is in mijn ervaring slechts een opmaat naar atheisme
Ik denk dat christen-wetenschappers die theistische evolutie aanhangen een meer open houding hebben dan atheistische wetenschappers , alleen betwijfel ik ook die houdbaarheid.
Als je b.v naast de wetenschap wel gelooft in wonderen (bv de opstanding of genezing op gebed) waarom dan niet in de mogelijkheid dat God ingegrepen heeft bij zijn schepping en misschien wel een primaat heeft “omgebouwd” tot mens? Dat is geen consequente houding.
Een strikt naturalist kan niet ontdekken of er een schepper is, want dat geeft hij toe dat verklaringen voor de natuur niet naturalistisch gesloten zijn. Dan is hij dus geen strikt naturalist meer en was naturalisme slechts een voorbijgaande fase .
Maar ik vermoed dat als een strikt naturalist een verschijnsel niet kan verklaren dat hij gaat beweren dat we gewoon langer moeten gaan zoeken en dat het laf is om de handdoek in de ring te gooien 😉
René
“Ik zou het – theologisch – raar vinden wanneer God zich openbaart via zo’n uithoekje van de wetenschap.”
Als God de zaak in gang gezet heeft maar de natuur ook een grote mate voorspelbaarheid gegeven heeft , is dat natuurlijk helemaal niet gek ! Al zou ik het dan niet als openbaring van God zelf zien , maar meer als een overblijfsel van het proces van de scheppen zelf , zoals de achtergrond straling mogelijk een overblijfsel is van de Big Bang.
De merkwaardige situatie lijkt zich voor te doen dat de belofte van Darwin dat we geen God nodig hadden omdat de wetenschap zo krachtig een groot aantal verschijnselen naturalistisch kon verklaren , door diezelfde wetenschap mogelijk op wat vingerafdrukken van de schepper wordt gewezen.
Beste René,
Is het niet werkelijk ver-schrik-ke-lijk om een darwinistische verklaring van het leven te verdedigen? Is het niet absurd dat God zo’n bizar en wreed proces heeft gebruikt om de mens te scheppen? Doet het je geen pijn om dat scheppingsmechanisme van bloed, dood, wreedheid, ellende, ziekte, pijn en honger te moeten verdedigen tegenover andere christenen?
Groet,
Bas
(Misschien wat off-topic, maar ik moet m’n vraag ergens stellen.)
Hallo Bas, inderdaad een beetje offtopic, maar een terechte vraag. Ik heb daar geen sluitend antwoord op, maar wel een aantal suggesties.
Allereerst: hoe wreed is de natuur eigenlijk? Uitsterven vindt plaats wanneer een soort minder jongen produceert dan het aantal individuen dat door natuurlijk verloop dood gaat. Op de site van BioLogos staan diverse essays over dit soort thema’s, zoals deze http://biologos.org/blogs/archive/evolution-creation-and-the-sting-of-death-part-2
Een tweede invalshoek is: hoe verklaar jij de huidige wreedheid en dood? Uit één moment in de geschiedenis waarop één verkeerd besluit van twee mensen leidde tot een totale omvorming van de schepping? Dat vind ik nogal wat.
Derde puntje: er staat nergens expliciet dat de fysieke dood bij de zondeval (die na Genesis 3 sowieso nauwelijks besproken wordt in de Bijbel) zijn intrede deed. Zeker niet voor het dierenrijk, maar of je de teksten van Paulus in Romeinen kunt gebruiken om dat punt te maken voor de mens is ook niet zeker. Iemand als N.T. Wright ziet dat bijvoorbeeld anders. Paulus zou (net als Jezus in zeer veel van zijn uitspraken) heel goed over de geestelijke dood hebben kunnen spreken.
Er zijn theologen bezig met dit thema, maar als gezegd, het is een terecht vraag waar (nog) geen sluitend antwoord op is. Maar dat geldt voor de hele ’theodicee’, de leer over het lijden – ook buiten de evolutionaire context.
Hier raken we het drama van deze website. Hoe eyeopening ook, de dood van Adam en het tenietdoen daarvan door nieuwe Adam Christus zijn 1 op 1 op elkaar betrokken. Het geestelijk verstaan van de eerste leidt m.i. tot het geestelijk opvatten van de opstanding…
@Chan: nee.
Ik hoop het.
Vele van de artikelen zijn een verademing. Hier wordt recht gedaan aan het gebod Hem ook te beminnen met het verstand. De rede en het geloof richten zich op hetzelfde: de Ene.
Toch zal ik niet verhullen dat het ‘geestelijk’ moeten verstaan van de dood-als-gevolg-van-de-zonde mij persoonlijk angst inboezemt: namelijk het op dezelfde wijze geestelijk zullen verstaan van de Overwinning op deze dood.
@Chan, het is leerzaam om de vier evangeliën eens door te lezen en te zien hoe Jezus praat over de dood. Met grote regelmaat stelt hij dat mensen dood zijn – terwijl ze nog leven.
Het gaat niet zozeer om vergeestelijken, maar om begrijpend lezen. Paulus legt een theologisch concept uit, en doet dat vanuit de Joodse basis van het christendom. Het gaat hier niet om fysiologie.
En verder: Jezus maakte een eind aan de dood – maar iedereen sterft nog. Het is dus niet de fysieke dood die eindigt, maar de vernieuwing die daarna optreedt.
Ik zeg niet dat ik het allemaal snap – en misschien zit ik er wel naast. Maar op basis van dit soort overwegingen denk ik dat er meer aan de hand is dan een boodschap dat de door Adam de fysieke dood in de wereld kwam die door de fysieke dood van Jezus is verslagen.
Waarbij de dood van Jezus dus overeind kan blijven, want de overwinning bestaat juist uit de opstanding in een verheerlijkt lichaam – een vooruitwijzing naar de nieuwe schepping…